Kurcz Ida Pamiec, uczenie sie, jezyk

[ Pobierz całość w formacie PDF ]

kategorii nie przynależą do niej w takim samym stopniu, doprowadził do pojawienia się
trzeciej grupy teorii, tzw. teorii prototypów, którą najpełniej wyraża koncepcja Eleonor
Rosch. Autorka ta, zajmując się kategoriami naturalnymi, stwierdziła, że w ocenach badanych
~ przez nią osób poszczególne egzemplarze danej kategorii okazały się lepszymi a inne
gorszymi jej reprezentantami (np. jabłko jest lepszym przykładem owocu niż figa, gdyż
więcej osób wymieniło jabłko jako przykład kategorii owoc). Wydaje się to nielogiczne, gdyż
przynależność do jakiejś kategorii nie może być stopniowalna, coś albo należy do danej
kategorii, albo nie, i z punktu widzenia logiki arystotelesowskiej dany przedmiot albo ma
cechy istotne dla danej kategorii i do niej należy, albo nie ma i nie należy. W badaniu pojęć
naturalnych okazało się, że granice między nimi są płynne i że egzemplarze danej kategorii
można uporządkować od lepszych do gorszych jej reprezentantów. Rosch (a za nią i inni
autorzy, por. Trzebiński, 1981 ) wyróżniła część centralną danej kategorii (rdzeń w
terminologii Trzebińskiego), którą określiła terminem prototyp. Im bardziej dany egzemplarz
podobny jest do prototypu danej kategorii, tym lepszym jest jej reprezentantem. Bliżej
koncepcję Rosch przedstawiamy w rozdziale o języku. Teoria prototypów wiąże się też dość
ściśle z teorią schematów. Ze względu na ogólniejszy charakter teorii schematów omawiamy
ją w podrozdziale poświęconym rozważaniom nad teoriami pamięci.
Funkcjonowanie prototypów w naszej pamięci zostało też potwierdzone w badaniach nad
tworzeniem sztucznych kategorii pojęciowych, które to badania przeprowadzili M. I. Posner i
S. Keele (1968). Jako prototypy stosowali oni przypadkowe układy kropek (rys. 29A
przedstawia trzy spośród stosowanych w tych badaniach prototypów). Początkowo osoby
44
KRAINA LOGOS www.logos.astral-life.pl
badane zapoznawały się z czterema egzemplarzami (rys. 29B) należącymi do zakresu danego
prototypu, z tym że każdy ~ tych egzemplarzy stanowił pewne odchylenie w rozkładzie
kropek w porównaniu z prototypem (por. rys. 29). Nie oglądały natomiast samego prototypu.
Kiedy w teście na rozpoznawanie
a4
A
Rys. 29. Materia! stosowany w eksperymencie Posnera i Keeiego do badania prototypów. A}
przykłady prototypów, B) zniekształcenia prototypu trzeciego. (Według: M. I. Posner
i S. W. Keele, 1968.)
wśród starych i nowych odchyleń od prototypu pokazano także sam prototyp, wywołał on
najwięcej reakcji pozytywnych (fałszywych rozpoznań).
Próbę połączenia wszystkich wymienionych tu grup teorii pamięci semantycznej: teorii
sieciowych, cech i prototypów stanowi teoria rózprzestrzeniania się aktywacji A. M. Collinsa
i E. F. Loftus (1975). Autorzy ci zakładają istnienie sieci połączeń między węzłami, tak jak to
było w modelu Quilliana, z tym że przyjmują różne odległości w sieci między
poszczegplnymi węzłami. Tak więc węzły reprezentujące cechy najbardziej charakterystyczne
dla danej kategorii znajdują się najbliżej węzła, który ją reprezentuje, podobnie "lepsze"
egzemplarze danej kategorii znajdują się bliżej niż egzemplarze "gorsze". Przyjmują ponadto
poza relacjami omówionymi na s. 67 (por. też rys. 27) relacje zaprzeczające, np. "niejesto".
Relacja taka może łączyć węzeł "nietoperz" z węzłem "ptak". Istnienie takiej bezpośredniej
relacji zaprzeczającej pozwala na szybsze przetwarzanie tego typu informacji, np, odpowiedz
na pytanie "Czy nietoperz jest ptakiem?" iub "Czy wieloryb jest rybą?" jest znacznie szybsza,
jeśli taka bezpośrednia relacja zaprzeczająca istnieje w systemie pamięci; w porównaniu z
sytuacją, gdy trzeba ją inferować pośrednio z całego układu relacji pozytywnych.
Sieć taką, stanowiącą fragment pamięci semantycznej wediug modelu Collinsa i Loftus,
przedstawia rysunek 30. Po przekroczeniu progu wzbudzenia (aktywacji) w jakimś punkcie
sieci, aktywacja ta rozprzestrzenia się na sąsiadujące okolice obejmując w pierwszym rzędzie
najbliżej leżące węzły, a słabnąc w miarę oddalania się od punktu wzbudzenia, t8k że w
efekcie siła aktywacji może być zbyt słaba, aby przekroczyć próg wzbudzenia w dalej
leżących węzłach. Wyjaśnia to istnienie "lepszych" cech i egzemplarzy, tj. takich, których
prawdopodobieństwo aktywacji jest wyższe przy wzbudzeniu węzła danej kategorii. [ Pobierz całość w formacie PDF ]

Podobne