Duch i dusza, czyli prehistoria kognitywistyki

[ Pobierz całość w formacie PDF ]

nie, bez najmniejszej chęci, coś nam przychodzi do głowy. To samo dotyczy stanów emo-
cjonalnych. Własności duszy (osoby) zarówno generalne, jak ściśle indywidualne, wyzna-
czone są w konieczny sposób przez treść i sposób dokonania się odpowiednich przeżyć
świadomych , pisał Ingarden (1987). Nie potrafi on rozstrzygnąć, czy istnieją trwałe wła-
sności (dyspozycje) osoby, a więc czy dusza istnieje niezależnie od strumienia przeżyć
świadomych. Analizując własne doświadczenie wewnętrzne przychyla się jednak do po-
glądu, że czyste Ja, strumień świadomości, nie jest czymś bytowo samodzielnym wzglę-
14 Duch i dusza, czyli prehistoria kognitywistyki
dem ludzkiej duszy. Twierdzi też, że owo Ja , podmiot podlegający siłom duszy i w niej
zakorzeniony, może te siły w pewnych granicach opanować. Człowiek nie dlatego jest
uczciwy, że nie kradnie i nie oszukuje, ale odwrotnie, nie kradnie i nie oszukuje bo jest
uczciwy, bo taka jest dyspozycja jego duszy. Strumień świadomości, Ja, dusza i osoba
człowieka stanowią jedną całość, którą za Leibnizem można nazwać monadą .
Fenomenologia dokonała oczywiście dużo bardziej subtelnych analiz zagadnień związa-
nych z pojęciami duszy, ja czy świadomości. Wszystkie te rozważania nie doprowadziły
jednak do konieczności uznania jakiegoś bytu, którego działanie nie dałoby się wyjaśnić
przez procesy zachodzące w mózgu. Dusza w rozumieniu fenomenologów sprowadza się
bowiem do dobrze określonych funkcji mózgu, jest zbiorem predyspozycji do przyjmowa-
nia pewnych stanów mentalnych. Predyspozycje te wynikają z określonej struktury mózgu,
umożliwiającej powstawanie pewnych stanów neurofizjologicznych. Ukształtowanie i
przebieg przeżyć wydaje się uwarunkowane przez własności, siły i stan, w jakim dusza
człowieka się znajduje , pisze Ingarden, i jeśli uważać duszę za metaforę dla procesów
zachodzących w mózgu w pełni zgadza się to z dzisiejszą wiedzą.
Dusza ma być wewnętrzną zasadą, dzięki której poruszamy się, mamy wrażenia, odczu-
wamy, myślimy i mamy wolę. Za funkcje wegetatywne duszy odpowiedzialne jest pień
mózgu i podwzgórze oraz mechanizmy metaboliczne, utrzymujące organizm przy życiu,
pozwalające na jego rozwój, procesy wzrostu i ruchy nieświadome. Zmysłowa dusza neo-
scholastyków (por. Gogacz 1976) miała być odpowiedzialna za charakterystyczną formę
człowieka, zachowania typowe dla naszego gatunku. Zachowania te są wynikiem działania
układu limbicznego, obejmującego korę starą i liczne podkorowe struktury mózgu. Ta
funkcja duszy jest więc hipostazą procesów wpływających na specyficzny rozwój mózgu
danego zwierzęcia, a więc kodu genetycznego zawartego w DNA, biochemicznego środo-
wiska płodowego i wpływu środowiska na kształtowanie się mózgu (a co za tym idzie za-
chowania) człowieka. Funkcje duszy racjonalnej dotyczą intelektu i woli, zależą więc od
procesów zachodzących w korze mózgu, realizacji różnych form pamięci, tworzenia pla-
nów, działania ośrodków mowy. Funkcje trzech dusz św. Tomasza przypominają funkcje
trzech obszarów mózgu taki podział mózgu dokonany został przez Paula McLeana
(1973, 1990), szefa Laboratorium Ewolucji i Zachowania się Mózgu NIMH (National In-
stitute of Mental Health), który badał wpływ uszkodzeń różnych struktur mózgu na zacho-
wania się zwierząt. Przypomina również zaproponowany przez Freuda podział umysłu na
id, ego i superego. Id, czyli to, uznać można za prymitywną naturę zwierzęcą, realizowaną
przez mózgi gadów głównie za pomocą pnia mózgu i podwzgórza. Ego, a więc emocje,
struktura osobowości, odpowiadają układowi limbicznemu. Superego jest natomiast nośni-
kiem świadomości społecznej, moralności i odpowiedzialności, cech za które odpowie-
dzialna jest przede wszystkim kora mózgu.
Niektóre spekulacje usiłujące zbliżyć poglądy scholastyczne do naukowych głoszą (Cu-
stance 1976), że to połączenie ducha i ciała tworzy duszę, na podobieństwo chemicznych
procesów, a więc dusza całkowicie znika po śmierci, pozostaje tylko duch. W tej koncepcji
trudno jest dociec, czym w egzystencjalnym sensie jest ów duch. Treść i sposób dokona-
nia się odpowiednich przeżyć świadomych wynika z pewnością ze struktury fizycznej [ Pobierz całość w formacie PDF ]

Podobne