Historia JÄzyka Polskiego

[ Pobierz całość w formacie PDF ]

dostrzegać swoją odrębność, walczyć o prawa przeciw zaborcy i zwalczać się wzajemnie. (...)
Jednocześnie powstawały związki konspiracyjne o programach narodowych i niepodległościowych,
zawiązywane w latach 1830-1840. Związki polskie przyciągały także Ukraińców, zwłaszcza studentów i kle-
ryków, budząc zarazem ukraińską świadomość narodową. Podobny ruch rozwijał się na Ukrainie kijowskiej,
czego wyrazem była twórczość Tarasa Szewczenki, przełomowa dla dziejów ukraińskiego języka i kultury.
W Galicji wschodniej literacką działalność w języku narodowym rozwijała tzw. ruska trójca: Marcjan Szasz-
kiewicz, Iwan Wahilewicz, i Józef Hołowacki. W naturalny sposób więc Wiosna Ludów 1848 roku objęła na
równi Polaków i Ukraińców. Ukraiński ruch narodowy rysował się wówczas jako jednolity, wolnościowy i de-
mokratyczny. Jednakże w ruchu tym nastąpił rozłam (nie bez udziału rządu austriackiego). Wydzieliło się
dość silne stronnictwo o kierunku moskalofilskim, serwilistyczne wobec Austrii, a wrogie Polsce. Nosiło na-
zwę Głównej Rady Ruskiej, inaczej Zwiętojurskiej. Od tego momentu rozpoczął się narodowy antagonizm
ukraińsko-polski. Jak stwierdza Henryk Wereszycki, już w latach 1860 poczucie odrębności narodowościo-
wej Ukraińców w stosunku do Polaków było tak silne, że polityczna solidarność polsko-ukraińska nie była
możliwa. (...)
Jawny konflikt narodowy i klasowy polsko-ukraiński nie znalazł rozwiązania przed 1939 rokiem. Wcze-
śniej jednak doprowadził do wojny polsko-ukraińskiej w 1918 roku zakończonej wówczas zwycięstwem pol-
skim.
W dniu 25 VI 1919 roku mocarstwa zachodnie upoważniły Polskę do zajęcia Galicji wschodniej aż po
Zbrucz, a podpisanie 1 IX 1919 roku polsko-ukraińskiego zawieszenia broni i ustalenie linii demarkacyjnej
na Zbruczu spowodowało, że ziemie dawnego województwa ruskiego weszły znów w obręb państwa pol-
skiego. (...)
Ziemie zamieszkiwane przez tzw. mniejszości narodowe dzieliły się w odrodzonym państwie polskim
na trzy województwa: lwowskie, tarnopolskie, stanisławowskie (...)
Teren ten był mieszany pod względem narodowościowym i wyznaniowym. Leżał, co warto raz jeszcze
przypomnieć, na południowy wschód od linii oddzielającej jednolicie polski obszar zachodniej i środkowej
Polski od narodowościowo mieszanych terenów kresowych. (...)
Stan narodowościowy i wyznaniowy (...) przedstawiał się po wyłączeniu ośmiu w całości polskich po-
wiatów województwa lwowskiego (...) następująco: Polacy stanowili 41,8% ludności, Ukraińcy 50,5%, inne
narodowości 7,7%, rzymskokatolicy stanowili 30,7%, grekokatolicy stanowili 58,4, inne wyznania 10,9%.
Osobliwością kresów południowo-wschodnich było, jak widać, wyznanie mieszkańców: dominowało
wyznanie grekokatolickie, które rzecz znamienna, nie dzieliło narodowościowo, ale z podziałem narodowo-
ściowym się krzyżowało. Bardzo często np. zdarzały się wypadki deklarowania przez mieszkańców, iż są
narodowości polskiej, a wyznania greckokatolickiego. Podobne stosunki wyznaniowe panowały na Aem-
kowszczyznie. Kresy południowo-wschodnie wraz z Aemkowszczyzną odróżniały się w tym względzie od po-
zostałych obszarów kresowych: Chełmszczyzna i Podlasie bowiem reprezentowały przewagę ludności kato-
lickiej, Wołyń i Polesie zaś - prawosławnej. (...)
Na ogólną liczbę 53 powiatów tylko 7 należało w całości do obszarów jednolitych, w tym 1 należał do
obszaru polskiego, 6 do ukraińskiego. Pozostałych 46 powiatów było terenami zamieszkałymi jednocześnie
przez obie narodowości, współżyjące ze sobą w różnym stopniu wzajemnego przemieszania.
Inne grupy narodowościowe stanowili %7łydzi (największe ich skupisko znajdowało się we Lwowie:
32,4%,), Rosjanie (najwięcej w powiecie Sanok 4,6%) i Niemcy (najwięcej w powiecie Skole 4,4%). Narodo-
wości te jako rozproszone po całym terytorium nie miały większego wpływu na ogólną konfigurację obsza -
rów etnograficznych.
Niewątpliwie olbrzymi wpływ kulturowy miała na tym obszarze ludność żydowska, zamieszkująca od
wieków duże miasta i małe miasteczka. (...)
Dwudziestolecie międzywojenne przynosi nieznaczny wzrost żywiołu polskiego w stosunku do cza-
sów galicyjskich (...). Wzrost ten zaznaczył się jako pewna nadwyżka polskości w województwie lwowskim i
stan równowagi w tarnopolskim, natomiast przewaga żywiołu ukraińskiego utrzymała się bez zmian w woje -
wództwie stanisławowskim. (...)
43/103
4. Zróżnicowanie regionalne polszczyzny
Stosunki narodowe i językowe na ziemi czerwonoruskiej wyrosły, jak widzieliśmy, z koegzystencji
dwóch silnych żywiołów, zamieszkujących od wieków jeden obszar geograficzny: polskiego i ukraińskiego.
(...)
Prężność i potęgę wykazywały elementy rodzime, autochtoniczne, dominacja jednego nad drugim
była zmienna i zależała od układu sił politycznych: w okresie panowania Rusi silniejszy był żywioł ruski, po
przyłączeniu ziemi czerwonoruskiej do Polski rósł w znaczenie żywioł i język polski. Od XIX wieku, kiedy bu-
dzi się i osiąga pełną świadomość narodową narodowość ukraińska, język ukraiński zdobywa coraz większe
znaczenie i prestiż, by w XX wieku, zwłaszcza w dwudziestoleciu międzywojennym stanąć w roli partnera
wobec języka polskiego.
s. 21-38
Zarys dziejów języka polskiego na kresach południowych.
Dzieje języka polskiego na ziemi czerwonoruskiej odzwierciedlają wiernie losy polityczne, a rozwój ję-
zyka polskiego i jego udział w kształtowaniu się polszczyzny literackiej idą w parze z rozwojem znaczenia
ziemi czerwonoruskiej i z jej udziałem w rozwoju polskiej kultury narodowej.
s.39
Pierwsze zródło do poznania polszczyzny czerwonoruskiej pochodzi dopiero z XV wieku, stanowią je
ortyle magdeburskie przełożone, jak świadczą studia W. Twardzika i J. Reczka, w latach 1440-1460 przez [ Pobierz całość w formacie PDF ]