MikoĹaj Kopernik Pisma wybrane

[ Pobierz całość w formacie PDF ]

ponieważ nachylenie równika do płaszczyzny ekliptyki AE podczas
obrotu dziennego przebiega po zwrotniku zimowym, równoległym
według nachylenia wskazanego kątem EAH. Jeżeli znowu środek
Ziemi pomknie w kierunku następstwa znaków o pewien łuk, to
granica F największego zboczenia o tyleż cofnie się ruchem
wstecznym, dopóki obydwa w punkcie B nie przebiegną ćwierćkola.
Wśród tego ruchu kąt EAI pozostanie zawsze równy kątowi AEB, a
to z powodu równości obiegów, zaś średnica FAH względem FBH,
dalej GAI względem GBI, wreszcie równik względem równika za-
wsze będą równoległe; one zresztą z przyczyny często tu
wspominanej zdają się tworzyć jedną tylko płaszczyznę wobec
niezmiernych przestworów nieba. Z punktu zatem B, będącego
początkiem znaku Wagi, Słońce E pokaże się nam w Baranie, a
wspólne przecięcie się równika z eklip-
tyką zejdzie się z linią GBIE, względem której koło dziennego
obrotu nie będzie tworzyło żadnego zboczenia, lecz całe zboczenie
będzie tylko po bokach. Tak więc Słońce będzie wówczas oglądane
w równonocni wiosennej. Gdy następnie środek Ziemi, bez zmiany
przyjętych warunków, po przebieżeniu półkola, dojdzie do punktu
C, będzie się wydawało, jak gdyby Słońce wkraczało w znak Raka.
Atoli południowe zboczenie F równika, ku Słońcu zwrócone,
sprawi, że zdawać się będzie, jakoby ów punkt północny przebiegał
zwrotnik letni, podług wielkości kąta nachylenia ECF. Gdy znowu
punkt F, ruchem wstecznym przebieży trzecią ćwiartkę koła,
wspólne przecięcie GI równika z ekliptyką zejdzie się znowu z linią
ED, a wtedy Słońce widziane w znaku Wagi znajduje się w
równonocni jesiennej. Odtąd linia HF, zwracając się z wolna tym
samym ruchem ku Słońcu, wywoła powrót tego, od czego rzecz
rozpoczęliśmy.
To samo inaczej przedstawmy. Niech będzie na danej płaszczyznie
średnica AEC ekliptyki i wspólne prze-cięcie koła prostopadłego do
tej płaszczyzny. Na niej z punktów A i C, to jest z początków
znaków Raka i Ko-
ziorożca, nakreślmy kolejno południki Ziemi DGFI, DGFI
przechodzące przez jej bieguny; przy czym DF jest osią Ziemi, D
biegunem północnym, F południowym, zaś GI średnicą równika.
Otóż, gdy biegun południowy F zwróci się ku Słońcu, będącemu w
punkcie E, a nachylenie północne równika wynosić będzie kąt IAE,
wówczas Ziemia obrotem dookoła swej osi opisze równoleżnik
południowy podług średnicy KL i nachylenia IL, odpowiadającego
Słońcu bawiącemu w zwrotniku Koziorożca. Albo, mówiąc ściślej,
obrót ów dookoła osi zakreśli promieniem widzenia powierzchnię
stożkową, której wierzchołkiem będzie środek Ziemi, zaś podstawą
koło do równika równoległe. W przeciwległym punkcie C odbywa
się wszystko podobnie, ale w odwrotnym porządku. Stąd widać ja-
sno, w jaki to sposób współuczestniczące naraz dwa ruchy, ruch
środka oraz ruch zboczenia, zniewalają oś ziemską do pozostawania
trwale w tym samym nachyleniu, jako też w równoległym zawsze
położeniu, co wszystko tak wygląda, jak gdyby pochodziło od ruchu
samego Słońca.
Wspomnieliśmy już, że doroczny ruch środka Ziemi oraz ruch
zboczenia niezupełnie są równe, gdyż, jeżeliby dokładnie były
jednakie, wówczas punkty równonocne i punkty przesileń, tudzież
sama pochyłość ekliptyki do równika byłyby całkiem niezmienne;
ponieważ jednak pomiędzy tymi ruchami zachodzi mała różnica,
zdołano istnienie jej wykryć dopiero, gdy dostatecznie wzrosła po
upływie dłuższego czasu. Jakoż od Ptolemeusza aż do nas punkty
owe posunęły się naprzód blisko o 21 stopni. To było przyczyną
mniemania niektórych, jakoby sfera gwiazd stałych także była
ruchoma i dlatego podobało się im wprowadzić wyższą sferę,
mianowi-
cie dziewiątą, a gdy ona okazała się niedostateczna, nowsi przydali
jeszcze dziesiątą, zamierzonego celu w ten sposób jednak
bynajmniej nie osiągnąwszy, do którego spodziewamy się dotrzeć,
przyjmując ruchomość Ziemi, która będzie dla nas główną zasadą w
tłumaczeniu innych ruchów29.
29
Pomijamy trzy ostatnie rozdziały (tj. 12, 13 i 14) księgi pierwszej,
zawierają one bowiem wyłącznie trygonometrię sferyczną, mogą więc
interesować tylko astronoma zawodowego.
KSIGA DRUGA
WSTP
W ogólnym wykładzie trzech ruchów Ziemi w księdze [ Pobierz całość w formacie PDF ]

Podobne